You are currently viewing Οικογένεια και νέες μορφές γονεϊκότητας

Οικογένεια και νέες μορφές γονεϊκότητας

  • Post category:Βιβλία
  • Reading time:Χρόνος ανάγνωσης 1 λεπ.

siderman-12Νίκος ΣιδέρηςΟικογένεια και νέες μορφές γονεϊκότητας

Εκδόσεις Opportuna, 2010

Απόσπασμα
Έφηβος-οικογένεια: δομικές αναλλοίωτες και ιστορικοί μετασχηματισμοί

Η θέση, η μορφή και η λειτουργία οι οποίες αποδίδονται στον έφηβο αντιπροσωπεύουν, θα έλεγε κανείς, περίγραμμα και σκιαγραφία του μέλλοντος το οποίο προοικονομούν, με φόβο και ελπίδα, η φαντασία και η ομιλία, τα πράγματα και ο λόγος του εκάστοτε κοινωνικού μορφώματος. Κοινό στοιχείο, ως προς αυτό, στις δυτικές κοινωνίες του σήμερα (και στην Ελλάδα) είναι η εκδήλωση αυξημένου ενδιαφέροντος για την ψυχική ζωή και την υγεία του παιδιού και του εφήβου.

Το «γιατί» αυτού του αυξανόμενου ενδιαφέροντος αντανακλά τις αδρές γραμμές της ιστορικής εξέλιξης της δυτικής κοινωνίας.


Στις παραδοσιακές κοινωνίες η εικόνα του παιδιού αποτελεί ένα τρίπτυχο:

– Παιδί «ζωντανή κούκλα». Η εικόνα αυτή οδήγησε στην ισοδυναμία «παιδί–τρελλός–πρωτόγονος» (όντα «χωρίς λογική»).

– Παιδί «στολίδι» (φετίχ, το οποίο σχετίζεται με την υψηλή αξία της μητρότητας και της γονιμότητας, καθώς και με τη διαιώνιση του ονόματος της οικογενείας).

 

– Και, τέλος, από τη στιγμή που το παιδί μπορούσε να κάνει δουλειές (κυρίως στο σπίτι η στην ύπαιθρο), παιδί «μεγάλος σε μικρογραφία». Αρκεί να κοιτάξουμε για αυτό τις εικαστικές απεικονίσεις και ιδιαίτερα την ανατομία και την ενδυματολογία των παιδικών μορφών.

Η ανάπτυξη της αστικής κοινωνίας ενσωμάτωσε αυτές τις εικόνες και δημιούργησε την πραγματικότητα και την εικόνα δυο πολικών οντοτήτων: από τη μία του «μικρού αστού» («μικρός κύριος»–«μικρή κυρία»), από την άλλη του «μικρού προλετάριου», ο οποίος προσφέρεται για σκληρή εκμετάλλευση στους ναούς της βιομηχανικής δραστηριότητας. Ακόμη και σήμερα, πάνω από εξήντα εκατομμύρια παιδιά σε όλο τον κόσμο δουλεύουν κάτω από απάνθρωπες συνθήκες, απροστάτευτα από οικογένεια, νόμους, πολιτεία.

Η μετεγγραφή της παιδικής εργασίας στην επιστημονική και πολιτική σκέψη οδήγησε στη διατύπωση θεωριών και πολιτικών οι οποίες βασίζονταν στην αρχή ότι η πηγή του πλούτου είναι η εργασία του πληθυσμού. Συνεπώς, κάθε ιδέα περί πλούτου και μέλλοντος της κοινωνίας απαιτεί μία ιδιαίτερη αναφορά στη διαχείριση του αγαθού «παιδί» (μέλλουσες γενιές).

Η ανάπτυξη της βιομηχανικής κοινωνίας απαιτεί όλο και μεγαλύτερη εξειδίκευση της εργατικής δύναμης, δηλαδή όλο και πιο μακρόχρονη εκπαίδευση των παιδιών. Έτσι, αναγκαστικά διαφοροποιείται η εικόνα της εφηβείας ―της όλο και πιο παρατεταμένης εφηβείας, η οποία χαρακτηρίζει τη σύγχρονη δυτική κοινωνία.

Παράλληλα, η ανάπτυξη των κοινωνικών κινημάτων συμβάλλει και αυτή στη διαφοροποίηση του παιδιού από την «εργαζόμενη μάζα» και στην ανάπτυξη μιας μεγαλύτερης φροντίδας για αυτό. Στις περιστάσεις αυτές η παρέμβαση του ψυχαναλυτικού λόγου, ο οποίος ανακηρύσσει πανηγυρικά το παιδί «πατέρα του ανθρώπου», βρήκε γόνιμο έδαφος για την καλλιέργεια ευαισθησιών στον κόσμο της διανόησης, της παιδαγωγικής, της θεραπευτικής και ευρύτερα της κοινωνίας.

Τα ίδια τα κινήματα της νεολαίας (Μάης, ροκ, χίπις…) οδηγούν τόσο στην παραπέρα ευαισθητοποίηση της κοινωνίας ως προς τη διαφοροποίηση της εικόνας του εφήβου όσο και σε αντανακλαστικά «θετικιστικής πλαισίωσης του νέου όντος» (γνώση=πρόβλεψη=έλεγχος).

Στη σημερινή ιστορική συγκυρία η θέση του εφήβου, στη δυτική κοινωνία, θα μπορούσε να αντιστοιχεί στο ακόλουθο στίγμα:

– Παρατεινόμενη εφηβεία (μακρόχρονη εκπαίδευση και εξάρτηση). Σήμερα, η παραμονή του παιδιού στο σπίτι των γονιών μέχρι τα τριάντα θεωρείται μάλλον αυτονόητη…

– Ναρκισσιστική υπερεπένδυση της εικόνας του εφήβου, ο οποίος θεωρείται ότι βρίσκεται πιο κοντά στην απόλαυση απ’ ό,τι οι μεγάλοι (βλ. ιδιαίτερα την ενδυματολογία, την κινησιολογία, καθώς και την ευρύτερη άρνηση της φθοράς και του θανάτου). Ο εξιδανικευμένος έφηβος αποτελεί κατά κανόνα για τους μεγάλους αντικείμενο αμφίθυμης αναφοράς (ταύτιση–φθόνος–επιθετικότητα), φετίχ για την εικόνα του δικού τους εαυτού στο παρόν, επένδυση συμβολικού οικογενειακού κεφαλαίου στο μέλλον, καθώς και (ιδιαίτερα αληθινό σε καταστάσεις με ισχυρή κοινωνική κινητικότητα, όπως η νεοελληνική) φαντασιακή προβολή στο μέλλον αυτού το οποίο δεν ανευρίσκεται στο παρελθόν (αίσθηση ιστορικής συνέχειας, σόι, κοινωνική θέση).